Stresle başa çıkmak ve ruh sağlığını iyileştirmek için önerilen en yaygın yöntemlerden biri olan farkındalık (mindfulness) ve meditasyon uygulamaları, sanıldığı kadar zararsız olmayabilir.
Özellikle son yıllarda artan bilimsel araştırmalar, bu uygulamaların bazı kişilerde ciddi psikolojik yan etkilere yol açabileceğini ortaya koyuyor.
Farkındalık, kökeni 1500 yıl öncesine dayanan, bireyin anlık duygu, düşünce ve hislerine odaklandığı bir tür Budist meditasyon biçimi. Ancak bu eski uygulamanın olumsuz etkilerine dair ilk kayıtlar da oldukça eski: Dharmatrāta Meditasyon Yazmaları isimli metin, depresyon, anksiyete, psikotik epizodlar, disosiyasyon (kişinin kendisini ya da çevresini gerçek dışı hissetmesi) gibi etkileri detaylı şekilde belgeliyor.
‘Yan etkiler yaygın’
Son sekiz yılda yapılan birçok akademik çalışma, meditasyonun olumsuz etkilerinin nadir olmadığını gösterdi. 2022’de ABD’de düzenli meditasyon yapan 953 kişiyle yapılan bir çalışmada, katılımcıların yüzde 10’undan fazlası, yaşam kalitelerini ciddi şekilde etkileyen ve en az bir ay süren olumsuz etkiler yaşadıklarını belirtti.
2020’de yayımlanan 40 yılı kapsayan geniş kapsamlı bir derleme ise, en yaygın yan etkilerin anksiyete ve depresyon olduğunu; bunu psikotik belirtiler, disosiyasyon ve yoğun korku gibi etkilerin izlediğini ortaya koydu. Bu olumsuz etkiler, daha önce hiçbir psikolojik sorunu olmayan kişilerde de gözlemlenebiliyor.
Uygulayıcılar uyarılmıyor
Coventry Üniversitesi’nden deneysel psikoloji profesörü Miguel Farias, The Conversation’da kaleme aldığı yazıda bu uygulamaların yan etkilerine karşı uyarıyor.
Farias’a göre farkındalık uygulamalarının ruh sağlığına olumlu katkıları da kanıtlanmış durumda. Ancak bu potansiyel zararlar, farkındalık eğitmenleri, dijital uygulamalar ve rehber kitaplar tarafından nadiren dile getiriliyor.
Budist rahip ve aynı zamanda işletme profesörü olan Ronald Purser, 2023’te yayınladığı McMindfulness adlı kitabında farkındalık uygulamalarının bir tür “kapitalist maneviyat” haline geldiğini ve küresel farkındalık sektörünün ABD’de 2,2 milyar dolarlık bir ekonomik büyüklüğe ulaştığını belirtmişti.
Mindfulness hareketinin öncülerinden Jon Kabat-Zinn bile 2017’de yaptığı bir açıklamada, pozitif etkiler üzerine yapılan araştırmaların yüzde 90’ının düşük kaliteli olduğunu kabul etmişti.
Meditasyonun etkilerini inceleyen en pahalı araştırmalardan biri, 2016-2018 yılları arasında İngiltere’de 84 okulda 11-14 yaş arasındaki 8 binden fazla çocukla yapıldı. 2022’de açıklanan bu araştırmanın sonuçlarına göre, mindfulness eğitimi alan çocukların ruh sağlığında anlamlı bir iyileşme gözlenmedi; hatta bazı hassas çocuklar için zararlı bile olabileceği belirtildi.
Etik tartışmalar
Bu bulgular ışığında uzmanlar, meditasyonun yan etkilerinden habersiz şekilde uygulama satmanın ya da klinik tedaviye dahil etmenin etik olup olmadığını sorguluyor. Meditasyonun etkileriyle ilgili güvenli uygulama yöntemlerine dair bilimsel bilgi henüz sınırlı.
ABD’de, ağır meditasyon yan etkileri yaşayan bireyler için kurulmuş klinik bir destek hizmeti bile mevcut. Ayrıca olumsuz deneyimler yaşayan meditasyon uygulayıcılarının hazırladığı internet siteleri ve akademik kaynaklarda bu etkiler detaylı olarak ele alınıyor.
