Avrupa için Sivil Özgürlükler Birliği tarafından Pazartesi günü yayınlanan Hukukun Üstünlüğü raporu, durum bir üye devletten diğerine değişmekle birlikte, son birkaç yıldır hukukun üstünlüğünün ciddi meydan okumalarla karşılaştığı yönünde geniş ve temel bir eğilim olduğunu ortaya koyuyor.
Her yıl yayınlanan ve bu yıl altıncısı yayınlanan 1.000 sayfalık rapor, Avrupa Sivil Özgürlükler Birliği koordinasyonunda 21 AB ülkesinden 43 insan hakları örgütünün işbirliğinin bir sonucu.
Kuruluşun araştırmasından çıkan en çarpıcı sonuçlardan biri, rapor edilen ihlallerin sürekliliği ve AB genelinde hukukun üstünlüğünün genel olarak kötüleşmesi. Tek tek ülkeler farklılıklar gösterse de, genel gözlem, hukukun üstünlüğünün tüm temel yönlerinin – yani adalet sistemi, yolsuzlukla mücadele önlemleri, medya özgürlüğü, denge ve denetleme mekanizmaları, sivil alan ve insan hakları – son birkaç yılda benzer ve derinleşen zorluklarla karşılaştığı.
Bu durum, blok genelinde hukukun üstünlüğüne ilişkin kalıcı ve sistemik eksiklikleri açıkça ortaya koymakta.
Avrupa Sivil Özgürlükler Birliği’nin kıdemli hukukun üstünlüğü uzmanı ve raporun yazarlarından Viktor Z. Kazai, Euronews’e yaptığı açıklamada, “Hukukun üstünlüğü ihlallerine zımnen de olsa izin verilmesi, hükümet liderlerini hukukun üstünlüğünü daha da kötüleştirmeye teşvik eder” dedi.
“Başta İtalya, Slovakya, Romanya ve Macaristan olmak üzere hukukun üstünlüğünün gerilemeye devam ettiği çok sayıda ülke görüyoruz. Bunun nedeni, AB’nin hukukun üstünlüğünün gerilemesine karşı yeterince güçlü tepkiler vermemesidir.”
Ülkeler farklı gruplara ayrıldı
“Durağan ülkeler” hukukun üstünlüğü göstergelerinde durağan kalan ya da çok az ilerleme kaydeden ülkeler. Yunanistan, İrlanda, Malta, Hollanda ve İspanya bu grupta yer almakta.
“Hukukun üstünlüğünde kayma yaşayan ülkeler” ise Belçika, Fransa, Almanya ve İsveç gibi model demokrasiler ve bu ülkeler belirli alanlarda münferit ama yine de rahatsız edici düşüşler göstermiş durumda.
“İmhacı ülkeler” ise hukukun üstünlüğünün neredeyse her alanda sistematik ve kasıtlı olarak zayıflatıldığı ülkeler ve bu grupta İtalya, Bulgaristan, Hırvatistan, Romanya ve Slovakya yer almakta.
En zayıf halka ve sürekli suç işleyen ülke ise Macaristan olarak tespit edildi.
Bazı ülkeler, hukukun üstünlüğünün durumunu ülke içinde iyileştirmeye yönelik belirgin girişimler sergiledi.
“Sıkı çalışanlar” Estonya ve Çek Cumhuriyeti, sivil toplumun olumlu değişim yaratmadaki başarılı rolünü vurgulayarak, iyileştirmeler yapmak için gerçek ve sistematik çabaların işaretlerini gösterdi.
Bu arada Polonya, yeni hükümetin yargı bağımsızlığı ve medya çoğulculuğunu yeniden tesis etmeye çalışmasına rağmen önemli bir ilerleme kaydedememesi nedeniyle “ibretlik bir hikaye” olarak değerlendiriliyor ve kurumların bağımsızlığının tehlikeye atılmasının son derece zorlu ve kırılgan bir çaba olduğunu gösteriyor.
Rapora göre, Avrupa Komisyonu’nun yıllık hukukun üstünlüğü raporunu, Avrupa değerlerine veya AB koşulluluğuna saygı göstermeyen üye devletler için 7. Madde ihlal davaları gibi hukukun üstünlüğü uygulama mekanizmalarıyla ilişkilendirmesi kesinlikle çok önemli.
Temel Bilgiler
Rapora göre, adalet sistemi hala siyasi manipülasyon, yetersiz kaynaklar ve adli yardımın önündeki engellerden muzdarip ve tüm bunlar bağımsızlığını, kalitesini ve etkinliğini baltalıyor.
Büyük resim aynı zamanda yolsuzlukla mücadele alanında da şeffaflık eksikliğinin devam ettiğini, kanunların uygulanmasının zayıf olduğunu ve ihbarcıların yeterince korunamadığını, bunun da hükümetin dürüstlüğüne olan güvenin erozyona uğramasına yol açtığını göstermekte.
Siyasi etkinin düzenleyici kurumların bağımsızlığını tehlikeye atması ve yoğunlaşan sahipliğin çoğulculuğu bastırması nedeniyle gazeteciler artan taciz ve yasal zorluklarla karşı karşıya kalırken, medya özgürlüğü birçok ülkede tehdit altında olmaya devam etmekte.
Hızlı yasama süreçlerinin aşırı kullanımı, bağımsız makamlara siyasi müdahaleler ve seçim sisteminin bütünlüğünün tehlikeye girmesi gibi nedenlerle denetim ve dengeler daha da zayıflamakta, tüm bunlar da hükümet üzerindeki demokratik ve yasal kontrolü aşındırmakta.
Ayrıca, yaygın karalama kampanyalarının hükümetleri, özellikle barışçıl protesto hakkı, toplanma ve örgütlenme özgürlüğü söz konusu olduğunda kısıtlayıcı yasalar kabul etme konusunda cesaretlendirmesi nedeniyle sivil alanlar daralmaya devam etmekte.
Son olarak, daha katı göç politikaları, hassas gruplara yönelik yetersiz korumalar ve bölge genelinde azınlıkları etkileyen artan ayrımcılık ve nefret söylemi nedeniyle insan hakları giderek artan bir baskı altında bulunmakta.
Uluslararası zorluklar
Raporun yazarlarının da belirttiği gibi, bu iç zorluklar, aşırı sağ popülizmin yükselişi, ABD’deki demokratik gerileme ve küresel çatışmaların Avrupa’nın siyasi yörüngesini şekillendirmesiyle değişen bir jeopolitik ortamda ortaya çıkmakta.
Aşırı sağın artan etkisi AB’nin birliğini tehdit ederken, Rusya’nın Ukrayna savaşı ve Avrupa’nın güvenliğine yönelik transatlantik desteğin azalması bloğun direncini sınıyor. Göç politikaları, devletlerin sınırları sıkılaştırması ve çoğu zaman uluslararası hukuku ihlal ederek sığınma haklarını kısıtlamasıyla daha sert bir hal alıyor. Bu arada AB’nin yaptırım mekanizmaları zayıf kalmaya devam ediyor ve bu da hukukun üstünlüğü ve temel hakların merkeziliği konusunda net bir mesaj vermek yerine liberal olmayan eğilimlerin güçlenmesine yol açıyor. Kararlı adımlar atılmadığı takdirde AB, daha fazla demokratik erozyon, iç bölünme ve küresel konumunun zayıflaması riskiyle karşı karşıya kalacaktır.
“ABD’de aşırı sağ popülizm yükselirken ve demokrasi gerilerken, Avrupa’nın hukukun üstünlüğü krizi derinleşiyor. Aşırı sağın artan etkisi AB’nin birliğini tehdit ederken, Rusya’nın Ukrayna’daki savaşı ve hızla dönüşen transatlantik bağlar bloğun direncini sınıyor. AB’yi ve kurallara dayalı dünyayı korumak için Avrupa Komisyonu hukukun üstünlüğü uygulamasını güçlendirmeli ve bunu doğrudan 7. Madde, bütçe koşulluluğu ve ihlal davalarıyla ilişkilendirmelidir.”
