Buğulu Zamanlar…

Cahit Kılıç

cahitkilic@tanyerihaber.com

Şiir, ilham perisini bekler. Peridir bu, canı ne zaman isterse o zaman gelir; hikmetinden sual olunacak değil ya! Eh, yazı için herhangi bir peri tahsis edilmediğine göre; o, sizin keyfinize kalmış. Artık, ruh dinginliği mi istersiniz, etrafınızdaki sessizlik mi sizi teşvik eder, yoksa huzur ve sükûn mu ararsınız?!
Ya da sağda solda millet bangır bangır bağırırken veya müzik sesleri ortalığı yıkarken; siz, Boğaz’da kulağına pamuk tıkayarak tuvalinin başına çökmüş ressam misalî, kendi dünyanızın dışındaki her şeyden mi soyutlanırsınız?!
Dediğimiz gibi, mesele sizin keyfinize kalmıştır. Lâkin müşkili başkadır: Yazıyı kafanızda kurmuş, klavye başına öyle oturmuşsunuzdur. Başlarsınız yazmaya ama bir bakarsınız ki ana temanın dışında, kurguladığınız her şey göçmen kuşlar gibi uçup gitmiş… Tasarladığınızın ve iradenizin dışında bir hâl alır yazı, kendi mecraı içinde akıp gitmeye başlar. Yapacak bir şey yoktur. Teşbihte hata olmaz kabilinden “Men çi gûyem, tamburam çi sazâd” dersiniz. Artık uysa da uymasa da…
Efendim, girizgâh böyle…

Geçtiğimiz günlerde bir yazım hakkında görüş bildiren tanımadığım bir ukala zat, “Yazınızın girişindeki girizgâh olmamış” dedi (inceltme işaretini ben koydum!)…
Bu gibi durumlarda Yılmaz Ağabey, “Bab-ı Âli kapısından mürûr edip geçerken; tek bir atlı süvariye tesadüfen rast geldim” derdi. Anlamak size kalmış…

***

Hayâli bir değil, belki de iki cihâna değer geçmiş zamanlara gideceğiz bugün. Lâfı çok uzatıp sizleri sıkmadan ve belki bazen de kendi topraklarımıza ait lehçemizle, lehçe içindeki şivelerimizle bir iki hatıramızı anlatmaya çalışacağız…

***
Yasak olmasa da, ayıplanırdı kendi şivemizle konuşmak. “Kars’ın kıroları” derler, küçümserlerdi…
Birtakım sabit fikirli adamlar, tornadan çıkarır gibi “tek tip adam” yetiştirmek istiyorlardı çünkü. (Bugün de aynı kaide değişmiş değil. Hatta daha şiddetli bir şekilde mankurtlar yetiştirmek için milli eğitimi berhava ettiler…)
Yöresel şivelerle, ağızlarla konuşmak, yazmak ayıplanır, horlanır, tenkid edilirdi…
Ne yazık ki çok acısını çektik sonradan… (Başka bir yazının konusudur…)

***

Efendim…

1960’lı yılların başı…
Arpaçay’ın Meydancık köyü ilkokulunda okuyoruz. 1961, 62, 63, 64… 27 Mayısçılar, “Türkiye’yi küçük Amerika yapacağım” diyen Menderes’i yeni asmışlar. Güya Amerikan karşıtılar ama okullarda bize Amerika’dan bedava gönderilen süt tozu dağıtılıyor. Koca koca karton kutularda geliyor süt tozları. Kutuların üstünde de kocaman harflerle “UNITED STATES OF AMERICA” yazıyor. Yazıldığı gibi okuyoruz tabiî, nerde bizde şimdiki gibi çocuk yaştan “English talking” vaziyetleri!.. Şekerli olduğu için de çok hoşumuza gidiyor bu meret süt tozu. Az biraz biz öğrencilere dağıtılıyor, çoğu ise öğretmenlerin evlerine gidiyor.
Kennedy henüz vurulmamış, köylü halkın Amerika’yla ilgili bilgisi, biraz Kore harbinden anlatılanlar ve biraz da Sümerbank mağazalarında satılan “kaput bezi”nden mütevellit. Ona da Amerikan anlamına gelen “Emelkân Bezi” diyorlar… (Şimdi kaç kişi hatırlar o Emelkân bezini?)

***
Ermeni saldırıları sonucu Bacıoğlu köyünden kaçan büyüklerimizin bir bölümü Bacıoğlu yaylasına yerleşerek yeni Bacıoğlu’nu kurarken; diğer bölümü de, Ermeniler gidince boş kalan Meydancık’a yerleşirler. Anlayacağınız, eski Bacıoğlu’ndan (bugün Ermenistan sınırları içerisinde) iki köy çıkar ortaya…
Küçük bir bölüm de eski Bacıoğlu’nda kalır. Bunlardan biri de benim nenemin (babaannem) kardeşi Ali dayımızmış. Yani, büyük dayımız. Ali dayı, zaman zaman huduttan kaçak geçerek bizimkileri ziyarete gelirmiş. Bir süre sonra bu gelişler, SSCB makamlarına ihbar edilir ve Ali dayı dâhil olmak üzere birçok Türk ailesi, Stalin tarafından Sibirya’ya sürülür…
Rahmetli nenem, bu ayrılık acısını hiç unutmadı. Yıllarca hep şu dörtlüğü tekrarlardı:

Dağ üstünde dağ olmaz
Tikân üste bağ olmaz
Stayalan ölmese
Bu yaralar sağalmaz!

Stayalan diye telaffuz ettiği Stalin’di. Hâlbuki Stalin çoktan ölüp gitmişti… (Bu da bir başka yazı konusudur…)
***
Biz, yeni Bacıoğlu’ndan gelip Meydancık’taki akrabalarımızın evlerinde konaklayarak okuyan 3 öğrenciydik. Ben, rahmetli Ekrem ve Vahit…
Rahmetli Ekrem sarışın, ben de yaşım ilerledikçe esmerleşen sahte sarışınım. Üçüncü sarışın, değirmenci Malakan’ın oğlu Vasili. O doğal sarışın. Dördüncümüz de benim gibi sahte sarışın olan Muhsin. Dilsiz ve sağır bir arkadaşımız. Dilsiz ve sağır ama çatır çatır okuyup yazıyor. İşaret diliyle anlaşıyoruz. Çok zeki bir çocuk…
Müfettiş geldiğinde önce beni kaldırıyor tahtaya. Söylediklerini tahtanın alt köşesine yakın bir yerden başlayarak yazıyor, üst köşesine yakın bir yerde bitiriyorum. Diyagonal… Sonra da dilsiz arkadaşımız Muhsin’i kaldırıyor, durumu anlayınca da işaret diliyle bir şeyler yazdırıyor. Başarılı olduğunu görünce de “Bunu bilmem ne sağır ve dilsizler okuluna gönderelim” deyip gidiyor. Gidiş o gidiş…
Ertesi gün, Arpaçaylı beli tabancalı öğretmenim Doğan Bey, beni kaldırıp gözlerimden öperek teşekkür ediyor. Meğer diyagonal yazım işe yaramış, müfettiş beğenisini dile getirerek, kendisine teşekkür etmiş…
***
Gelelim “sarışın” olmamızı neden vurguladığıma…
Rahmetli arkadaşım Ekrem ile bana hakaret amaçlı ya “Saraltmış” ya da “Sarı Malakan” diyorlardı… Zaten Malakan olan Vasili için mesele yoktu, ama bu hakaretler bizi rahatsız ediyordu.
Rahmetli amcalarımdan biri de sarışındı. Ona da hep gıyabında Oskan diye hitap ediyorlardı maalesef…
Malakanlar (Molokani), Rus çarı Deli Petro (Pyotr Velikiy) zamanında Ortodoks kilisesiyle anlaşmazlığa düşen bir Rus kavmi. Önce Rus çarlarınca Kuzey Kafkasya’ya sürülürler. 93 Harbinden sonra da gene Rus çarlığı tarafından işgal edilen Kars ve havalisine yerleştirilirler.
Şair Dîlgam o günleri bir şiirinde şöyle anlatır:

Göçtü İslâm Eli, geldi Malakan
Duhobor elinde yazılı ferman
Açılmaz güllerin, Dîlgam ağlar kan
Ahir encâmında bed olan dağlar.

Kars ve civarındaki hemen hemen bütün değirmenleri Malakanlar işletirlerdi… Vasili de böye bir ailenin çocuğuydu. Biz okurken, Vasili’nin babası vefat etti. Etraf hep Müslüman ve ölen gayri müslimler için öldü demek yerine “geberdi” diyorlar. Vasili de hep etraftan “geberdi” diye duyduğu için, soranlara kifayetsiz Türkçe’siyle bu ifadeyle cevap veriyor…
Benden 10 yaş kadar büyük, üçüncü kuşaktan kuzenim de günümüz deyimiyle tam bir fırlama, bir süzme. Vasili’nin bu durumunu hemen her gün birkaç defa istismar ediyor. Gördüğü her yerde aynı soruyu yapıştırıyor:
-Ola Vaso, senin baban hardadı?
Vasili, biraz mahcup, biraz üzgün ve bir çocuk saflığıyla cevaplıyor:
-Benim baba geberdi…
Hiçbirimiz, kuzenimin yaptığı bu çirkinliği anlayacak yaşta değiliz ama babasını kaybeden Vasili’yi, daha 4.5 yaşındayken yetim kalmış biri olarak en iyi ben anlıyorum. Bazen bir tenha köşeye çekilip ağlayan Vaso’ya, gözyaşlarımla ben ortaklık ediyorum. Herkesin gözünden uzak, alaylara, aşağılanmalara muhatap olmamak için; en gizli köşelerde…
***
Vaso’nun ailesi yas tutuyor. Atçılar ve Zöhrap köylerinden gelen akrabalarıyla bazı anma törenleri yapıyorlar. Bu törenlerde içkiler içtiklerini, şaraplı ekmekler falan dağıttıklarını anlatıyor Vaso… Katı kuralları olan Müslüman bir ailenin çocuğu olarak ben, onun anlattıklarına çok yabancıyım. Neleri anladığımı, neler hissettiğimi doğrusu şimdi pek hatırlayamıyorum. Hatırladığım bir şey var ki; o da muzip ve şirret kuzenimin gene fesatlık olsun diye, gecenin bir saatinde değirmenin kapısını çalarak Vasili’nin şimdi adını hatırlayamadığım sarhoş ağabeyiyle dalga geçtiğidir…

***
Zor yıllardı o yıllar. 27 Mayıs ihtilalinin hemen sonrasıydı. Eski cumhurbaşkanı İsmet İnönü başbakandı.
Neler oldu, ortalıkta nasıl bir dış politika döndü bilmiyorum. Kalan son Malakanları da Kars’tan ve Kızılçakçak’tan trene bindirerek Sovyetler Birliğine gönderdiler… Gene bir mübadele söz konusu olmuştu herhalde. Ben, tam olarak hatırlamıyorum. Mübadele falan dense bile anlayacak, durumu kavrayacak yaşta değildik o zamanlar. Şimdi, bazı kaynaklara gidip araştırmaya da elim varmadı, içimden gelmedi doğrusu…
Bildiğim ve hatırladığım bir şey var ki; yaz tatili bittikten sonra bir sonraki sınıf için okula geldiğimde Vaso da, ailesi de yoktular…

***
Gene o günlerden hafızamda kalan, konunun önemini ve belki de aslında vahametini gözlerimizin önüne serecek bir anekdotu anlatarak yazıyı bitirmek istiyorum.
Rahmetli Zeynep bibimin rahmetli kocası Dursun enişte, kendi köylerinin muhtarıydı. Arpaçay savcısı kendisini ifadeye çağırmış. Şubat başı falan. Dönüşte beni de atının terkisine bindirerek sömestr tatili diye kendi evimize götürüyor.
Yolda, savcının neden çağırdığını ve aralarında geçen konuşmayı anlattı bana:
Köylerinde bir kadın, gayri meşru bir çocuk doğurmuş gizlice. Ve gene kimselere göstermeden doğan çocuğu boğarak öldürmüş ve gizlice bir yere gömmüş. Artık nasıl olmuşsa, komşularından biri durumdan haberdar olmuş ve savcılığa ihbar etmiş…
Savcılık soruşturma açmış. Galiba bunlar da, köy muhtarı ve ihtiyar heyeti olarak böyle bir şeyin yaşanmadığına dair bir tutanak tutmuşlar. Dursun enişte de bu tutanakla savcıya ifade vermiş. İfade sırasında savcı kendisine şöyle demiş:
“Muhtar, eğer böyle bir hadise meydana geldi ve siz bunu gizliyorsanız; büyük suç işliyorsunuz demektir. O çocuk, yaşasaydı, belki de gelecekte Türkiye Cumhuriyeti’ne reisicumhur bile olabilirdi. Bunun vebali altındasınız” falan gibi sözler etmiş…
Oysaki tam da o yıllarda; millet tarafından seçilmiş meşru reisicumhur, ihtilalciler tarafından alaşağı edilmiş, Yassıada’daki özel mâhkemede idâmla yargılanmış, müebbet hapse mahkûm edilmiş ve Kayseri cezaevine tıkılmıştı!..
İşte böyle bir tezatlar ülkesidir Türkiye… İçimizde yaşamış, bizden biri olmuş Malakanlar da bu tezatlar ülkesinin gazabına uğradılar maalesef!..

İstanbul, 28 Mayıs 2011