Rusya’nın savaş gemilerini saklayamadığı kent: İstanbul

Tim Whewell
BBC Dünya Servisi

İstanbul’daki gemi gözcüleri, Rusya’nın Suriye’deki faaliyetlerini gözlemek isteyen istihbaratçıların ve diplomatların son dönemlerdeki en önemli kaynaklarından biri haline geldi.

Neredeyse gece yarısı. Seyahatlerle geçen uzun bir günün ardından İstanbul’a vardıktan sonra tam uykuya dalmıştım ki, telefonum titredi.

“Kısmen kötü haber” yazıyordu mesajda, “Aleksander Tkaçenko Boğaz’a 04:20’de girecek. Çok talihsiz, bir şey görüp göremeyeceğimizin garantisi yok.”

Aleksander Tkaçenko, Suriye’ye giden askeri ekipmanları ve araçları güvertesinde açık bir şekilde taşıyan bir askeri nakliye gemisi. Daha önce de Boğaz’dan geçmişti.

Bu sefer botun görünür bir kargosu olmayabilir. Her ne olursa olsun saat 04.20’de İstanbul’da güneş doğmamış oluyor. Ama havanın karanlık olması Yörük Işık’ın o saatte kalkıp dürbünleri ve zoomlu kamerasıyla Boğaz’ın kenarında yerini almasını engellemiyor.

Buradan, aralarında diplomatların ve istihbarat analistlerinin de olduğu Twitter’daki takipçilerine geminin geçişini duyurabilir.

Fotoğraf çekmeye giderken beni de çağırıyor fakat bir uyarıyla: “Eğer geminin güvertesi boşsa kendimi çok suçlu hissedeceğim.”

Tabii ki gidiyorum ben de. İstanbul’a bunun için geldim.

Gemi gözcülerinin çılgın, ama siyasi açıdan gittikçe önemi artan dünyasına hoş geldiniz.

Bu uluslararası, dayanışmacı bir kardeşlik. Bu işle uğraşanların çoğu erkek ve Işık onların arasındaki en tutkulu, en enerjik gözcü.

Kelimenin her anlamıyla büyük bir adam: Dev gibi, cömert ve eğlenceli.

Kahve için “hayatımın üçüncü aşkı” diyor; eşi ve gemilerden sonra. Çok az uyuduğu için kahveye ihtiyaç duyuyor:

“Çoğu zaman gece iki, üç veya dörtte gemi gözlemek için uyanırım. Kolay değil, acı verici. Pek çok günümü böyle mahvediyorum.”

Bu bağımlılığın nasıl başladığını anlamak mümkün: İstanbul’da yaşamak bunu tetikleyen faktörlerden biri.

Karadeniz ile Akdeniz’i bağlayan İstanbul Boğazı dünyada yoğun gemi trafiğinin yaşandığı tek boğaz değil. Fakat hiçbir boğaz, bu kadar büyük bir şehrin ortasından geçmiyor.

İstanbul’da yaşayan 15 milyon kişi devasa savaş gemilerini, tankerleri ve konteyner gemilerini her gün izleme imkanına sahip.

En dar yeri yalnızca 750 metre olan İstanbul Boğazı’nda kazaların önüne geçmek için trafik tek yönlü akıyor. Bir süre boyunca Marmara’dan Karadeniz’e geçiş izni verilirken sonra da yalnızca diğer yönden gemilerin gelmesine izin veriliyor.

Işık’ın en sevdiği gözlem bölgeleri Boğaz’ın kıvrımlarının üzerinde. Ama genellikle kendi balkonundan gözcülük yapıyor.

“Gemi gözcülüğü yaparken uluslararası ilişkilerin, politikanın ve olan bitenin yansımalarını görüyorsunuz” diyor ve ekliyor:

“Türkiye ile Rusya arasındaki ticaret savaşları, ABD’nin Karadeniz’deki varlığı, NATO müttefiklerine sunduğu desteği veya Rusya’nın Orta Doğu’daki varlığını güçlendirme çabası, bütün bunlar bu şehrin ortasında gerçekleşiyor!”

ABD’nin USS Porter gemisi Boğaz’dan geçerken

Uluslararası ilişkiler danışmanlığıyla geçimini sağlayan Işık, her türlü geminin geçişini kayda alıyor.

Bir keresinde Türk Akımı boru hattının inşaatı için Boğaz’dan geçen, 6 jumbo jete denk boyuyla dünyanın en büyük inşaat gemisi olan Pioneering Spirit’in geçişini izlemiş.

O kadar büyükmüş ki, geçiş sırasında Boğaz’daki tüm gemi trafiğinin durdurulması gerekmiş.

Telif 

Ama Işık ve Bosphorus Naval News sitesinin editörü Devrim Yaylalı’nın en çok ilgisini çeken şey, savaş gemileri.

Bir ekonomist olan Yaylalı, gemileri Işık’tan daha uzun süredir gözlüyor. Yaylalı, Soğuk Savaş döneminde okula gitmek için Boğaz’ı vapurla geçiyormuş ve o dönemden beri bu işe meraklı.

Sovyet gemilerine o kadar meraklıymış ki, bugün Rus donanmasının bayrak gemisi olan Amiral Kuznetsov savaş uçağının geçişini izlemek için okulu kırmış.

Bugün Işık ve Yaylalı eskiye oranla daha meşgul. Rusya’nın 2014’te Kırım’ı ilhak etmesinden beri Boğaz’daki gemi artış gösterdi.

Telif hakkı@YORUKISİK

Krelim Kırım’daki savunma hattını güçlendirirken Sivastopol’daki donanmasını da yeniliyor.

Işık, “Rusya üç adet yeni Kilo Sınıfı nükleer motorlu denizaltı aldı ve dördüncüsü de yolda” diyor ve ekliyor:

“Bu Karadeniz’deki etkilerini artırmayı istediklerini gösteriyor.”

Telif hakkıYORUK ISİK

Buna yanıt olarak NATO da, bölgedeki donanma varlığını artırdı.

Nisan ayında İngiliz destroyeri HMS Darling gemisi Karadeniz’e geçti. Kraliyet Donanması’nın Karadeniz’de görülmesi nadir bir olaydı.

“Şu anki durum beni Soğuk Savaş’tan daha fazla endişelendiriyor” diyor Işık: “Sıcak çatışma olmasa bile askeri karşılaşmaların riski kesinlikle artıyor.”

Fakat şimdilik en büyük tehlike Suriye’de. Rusya’nın iki yıl önce bu krize dahil olmasının ardından, Işık ile arkadaşları dünyayı Kremlin’in buraya ayırdığı askeri kaynaklar hakkında uyarmada kritik bir rol üstlendi.

Rusya’dan Suriye’ye gitmek isteyen tüm gemiler Boğaz’dan geçmek zorunda.

Bazen de Rusya’nın tartışmalı askeri hamlelerinin havasını atmayı sevdiğini söylüyor Işık.

Aralık 2015’te çektiği ve dünyanın dört bir yanında retweet edilen en ünlü fotoğrafında Boğaz’dan geçen Rus gemisinin üzerinde omzunda roketle bir Rus askeri gözüküyordu.

Telif hakkıYORUK ISİK

Rusya ve diğer Karadeniz ülkelerinin barış zamanlarında Boğaz’ı diledikleri gibi kullanma hakkı bulunuyor. Karadeniz’e kıyısı olmayan ülkelerin hakları ise daha kısıtlı.

Bu fotoğraf Türkiye’nin bir Rus savaş uçağını düşürmesinden kısa süre sonra çekilmişti. Bu fotoğraf nedeniyle Ankara Moskova’ya diplomatik nota vermişti.

Telif hakkıYORİK ISİK

Işık fotoğrafı ilk çektiğinde roketli askeri fark etmediğini, yalnızca bilgisayarına aktarıp yakınlaştıktan sonra fark ettiğini anlatıyor:

“Sonuç olarak bunun Moskova’nın talebi üzerine mi, kaptanın kendi inisiyatifinde mi yapıldığını çözemedim.”

İkimizin de uykudan kalkarak gözlemeye gittiği Amiral Tkaçenko gemisi, sabahın erken saatlerinin sisi içinde yavaş yavaş kendini göstermeye başladı.

Gemi Kamaz tipi askeri araçlarla doluydu. Işık, peş peşe fotoğraflar çekmeye başladı.

Telif hakkıYORUK ISİK

Yörük Işık çok heyecanlandığını söylüyor:

“Rus hükümeti bu gemiyi bir buçuk yıl önce kiraladığında bu anlaşmayı gizli tuttular, hiçbir duyuru yapmadılar. Bu da savaşa bakışlarını gösteriyor.

“NATO’nun gemileri Rusya’dan daha güçlü ama ellerindeki imkanlarla binlerce kilometre öteden askeri operasyonları yönettiler.

“Rusya’nın sivil gemilerde askeri araç taşıdığını fark eden ilk kişi bendim. Bu da savaşa bağlılıklarını gösteriyor.

Işık, “Tim, artık sen de gemi gözcülerinin heyecanını paylaşıyor musun?” diye soruyor.

“Gizemi severim. A noktasından B noktasına bir şeyler taşıyan gemileri görmek bir yap-boza benziyor. Diğer gemi gözcülerinin yardımıyla bu yap-bozu çözmek mümkün” diye yanıtlıyorum.

Telif hakkıYORUK ISİK

BBC Türkçe